Evlat edinme şartları nelerdir, kimler evlat edinebilir sorusu günümüzde sıkça sorulan ve cevabı aranan bir sorudur. Çocukları olmayan ailelerin evlat sevgisi yaşamak için son çareleri olarak görülmektedir. Ancak günümüzde çocuğu olan aileler de evlat edinebilmektedir.
Özellikle son yıllarda sayıları oldukça artan anne babası olmayan çocuklara da sıcak bir yuva sağlanmaktadır. Böylece çocuklar bir yuvanın, anne babanın korumasında büyür, bu da çocukların psikolojik gelişimine katkıda bulunur.
Belirli koşulları bulunan evlat edinme Medeni Kanun’un 305- 320. maddeleri arasına düzenlenmiştir.
Bu maddelerde kimler, nasıl evlat edinebilir, kimler edinemez, kimler evlat edinilebilir, kimler edinilemez, nereye başvurulmalıdır gibi soruların cevapları çok açık bir şekilde verilmiştir.
EVLAT EDİNME ŞARTLARI NELERDİR?
Medeni Kanun evlat edinme şartlarını çok açık bir şekilde sıralamıştır.
Bu şartların en önemlisi evlat edinmenin çocuğun yararına olmasıdır.
Diğer şartları da şöyle sıralamak mümkündür:
- Bir küçüğün evlât edinilmesi, evlât edinen tarafından bir yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması koşuluna bağlıdır.
- Evlât edinmenin herhâlde küçüğün yararına bulunması ve evlât edinenin diğer çocuklarının yararlarının hakkaniyete aykırı bir biçimde zedelenmemesi de gerekir.
- Evlat edinen, evlat edinilenden en az on sekiz yaş büyük olmalıdır.
- Eşler kural olarak beraber evlat edinebilirler.
- Eşler birlikte evlat edinme yoluna başvurabilmeleri için evlilikleri minimum beş yıldır evli olmalıdırlar.
- Eşlerin evliliği beş yılı tamamlamamış ise bu kez yaşlarına bakılır. Eşlerin evliliği beş yıllık süreyi karşılamıyor ise otuz yaşını doldurmuş olmaları şartı aranır.
- Evliliklerinin en az iki yıldır sürmüş olması kaydı ile eşlerden biri, diğer eşin çocuğunu evlat edinebilir.
- Eşlerden biri otuz yaşını bitirmiş olması şartı ile birlikte evlat edinilmesinin mümkün olmadığını kanıtlar ise tek başına da başvuruda bulunabilir. Fakat bunun için kanunda belirtilen seçimlik şartlar vardır. Bunlar; diğer eşin ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksun olması veya iki yıldır kayıp olması veyahut nerede olduğunun diğer eş tarafından bilinmemesi ya da iki yıldan fazla olmak üzere eşlerin birbirinden ayrı yaşıyor olmalarıdır. Bu şartlardan herhangi birinin varlığı durumunda eşlerden biri tek başına başvuru hakkına sahip olur.
- Otuz yaşını doldurmuş olan evli olmayan kişi de tek başına evlat edinebilir.
- Ayırt etme gücüne haiz olan küçüğün rızası önemlidir. Çocuğun rızası yok ise evlat edinilemez.
- Ayırt etme gücüne sahip olsun veya olmasın vesayet altındaki küçük, vesayet daireleri tarafından verilen izin ile evlat edinilebilir.
- Bu hususta, evlat edinilecek olan küçüğün ana ve babasının rızası aranır. Rıza verilmesi halinde rıza beyanı, anne ve babanın veya küçüğün oturdukları yer mahkemesinde yazılı veya sözlü olması fark etmeksizin tutanağa geçirilir.
- Ana ve baba tarafından verilecek olan rıza küçüğün doğumundan itibaren altı haftalık süreyi tamamladıktan sonra verilebilir. Ana ve baba tarafından verilen rıza altı haftalık süre içerisinde geri alınabilir. Geri alınma durumunda evlatlık ilişkisi kurulmaz. Lakin geri almadan sonra bir kez daha ana ve baba tarafından rıza verilir ise bu rıza bir daha geri alınamaz.
EVLAT EDİNMEK NEDİR, AMAÇLARI, YARARLARI VE SAKINCALARI NELERDİR?
Evlat edinmek anne babasız olan yetim ya da öksüz veya anne babası olmasına rağmen bakımının sağlanmadığı çocuk ya çocukların bakımını, mutluluğunu, esenliğini sağlamaya söz veren kişilerin çocuğun bakımının üstlenmesidir.
Amaç hem çocuksuz ya da daha çok çocuk isteyen ailelerin çocuğa kavuşması, hem çocukların aileye kavuşturulması ve mutlu, sağlıklı bir hayat sürmelerinin sağlanmasıdır. Bu nedenledir ki evlat edinmek ücret isteyen bir işlem değildir. Amaç bir çocuğun yuva sıcaklığı kazanması, çocuğu olmayan ya da daha çok çocuk isteyen ailenin de bu isteğine kavuşmasıdır.
Ancak yararlarının yanı sıra zararları da olduğunun göz ardı etmemek lazım. Neyse ki yararları zararlarından fazla olduğu Türkiye’de de dünyada da tercih edilen bir çocuk sahibi olma yöntemidir.
Evlat edinmek öncelikle aileler açısından faydalı bir yöntemdir. Çocuksuz ya da istediği sayıda çocuğu olmayanların çocuk hasretini dindirir. Böylece sona ermesi beklenen evliliklerin bile kurtarıcısıdır olabilir. Zira özellikle Türk aile yapısında, bir evlilikte çocuğun önemi sanıldığından da fazladır. Yokluğu ailenin dağılmasına bile neden olabilir.
Öte yandan asıl fayda çocuğadır. Ailesinin terk ettiği ya da bakımını hakkıyla yapamadığı çocuklar sıcak bir yuvaya kavuşur. Daha mutlu ve huzurlu bir yaşantıları olur. Bu durum çocuğun fiziksel gelişimi kadar psikolojik gelişimi üzerinde de olukça etkilidir. Belki de ileride suça bulaşacak çocuklar aile ortamında büyüyerek topluma yararlı bireyler haline gelir.
Evlatlık alma yoluyla çocuk ile evlat edinen arasında soy bağı kurulur. Böylece durum tam anlamıyla hukuki zemin kazanır. Çocuk ailenin mirasçısı konumuna yükselir.
Ayrıca sağlanan ortam ile belki de toplum açısından zararlı bireyler haline gelebilecek çocuklar topluma kazandırılmış olur.
Öte yandan evlilik dışı doğan çocuklar da bu yolla nesebine kavuşur.
Ancak…
Her konuda olduğu bu konuda da ancak’lar vardır.
Çünkü evlat edinme konusunda da bazı zararlar, suistimaller söz konusudur.
Niyeti “Halis” olmayan ailelerin sadece evde çalıştırmak üzere çocuk aldıkları durumlar da yaşanmaktadır. Kız çocuğu ise evde temizlik yemek vs gibi işlerin yaptırıldığı bilinmeyen bir gerçek değildir.
Ayrıca ”Zaten kendi çocuğum değil” diyerek çocuğa eziyet edildiği hatta ve hatta işkence edildiği durumlar bile yaşanmakta ve bazı olaylar zaman zaman basına yansımaktadır.
Öte yanan evlat edinmenin amacından saptırılması ve hukuk dışı menfaatlerin elde edilmesi maçı da hasıl olabilir.
Örneğin; bazı kişiler yasal mirasçılarının saklı paylarını azaltma veya ortadan kaldırma ya da yasal mirasçılardan mal kaçırma amacı evlatlık almaktadır.
Ayrıca kimse dillendirmek istemese de çocuğu cinsel amaçları için kullanmak isteyenler de söz konusu olmaktadır.
Tüm bu saydıklarımız evlat edinmek isteyenlerin çok çok iyi araştırılması gerektiğini ortaya koymaktadır. Her olasılık göz önüne alınıp araştırma öyle yapılmalı, çocuğun yararı en üst seviyede tutulmalıdır. İnce elenip sık dokunmalı çocuğun menfaatine olacak şekilde işlem tamamlanmalıdır.
Belki çocuk yurdunda kalmak evlatlık verilmesinden daha iyidir, kim bilir?
EVLAT EDİNME KOŞULLARI
Evlat edinme koşulları Medeni Kanun’un 306. Maddesinde sıralanmıştır. Bu koşullar yerine getirilmezse evlat edinme işlemi gerçekleşemez.
En önemli koşul çocuğun yararına olması ve idrak yaşı varsa rızasının olmasıdır.
Evlat edinme şartları içinde küçüğün anne ve babası rızasının olması da yer alır. Ancak anne ve babanın kim olduğu veya uzun süreden beri nerede oturduğu bilinmiyorsa veya ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksun bulunuyorsa, küçüğe karşı özen yükümlülüğünü yeterince yerine getirmiyorsa rıza aranmaz.
Ayrıca yukarıda da söz ettiğimiz şartların evlat edinmenin gerçekleşmesi için gerekliliği vardır.
Ancak bu şartların varlığı halinde evlat edinmek isteyen aileye izin verilir. Evlat edinme şartları tam anlamıyla yerine gelmediyse işlem de gerçekleşmez.
EVLAT EDİNMENİN YOLLARI
Evlat edinme ülkemizde iki şekilde olabilir.
- Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na bağlı kuruluşlardan,
- Çocuğun biyolojik ailesinden ya da vasisinden izin alınarak. Bu grupta yer alan evlat edinmelerde taraflar doğrudan Aile Mahkemesine, Aile Mahkemesinin bulunmadığı durumlarda ise Asliye Hukuk Mahkemesine başvurmalıdır.
EVLAT EDİNMENİN YASAL BOYUTLARI
Aileye eklenecek yeni üyenin, hukuki tüm prosedürlere uyularak getirilmesi gerekmektedir.
Evlat edinmenin yasal boyutları ise Türkiye’de Medeni Kanun hükümlerine göre belirlenir.
1 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe giren Medeni Kanun’un 305-320. Maddeleri konu ile ilgilidir ancak tek kaynak Medeni Kanun değildir.
Ayrıca,
1Eylül 2004’de yürürlüğe giren “Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliğine Dair Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun”,
“Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük”,
Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan “Evlat Edinme Yönergesi” hükümleri evlat edinmenin hukuki boyutlarını ortaya koyar.
Bu açıdan uyulması gereken pek çok şart ve kural vardır.
EVLAT EDİNMEK İSTEYENLER NEREYE BAŞVURU YAPAR?
Evlat edinmek isteyenlerin nereye başvuracağı ikamet ettikleri yere göre değişir.
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları yerleşim yerindeki Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüne,
Yurt dışında ikamet eden Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ile yabancı ülke vatandaşları, kabul eden devletin merkezi makamına,
Türkiye’de bir yıldan fazla süreyle oturma izni almış yabancı ülke vatandaşları, merkezi makama gönderilmek üzere bulundukları yerin Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü’ne başvuruda bulunmalıdırlar.
BAŞVURU ŞEKLİ NASIL OLUR?
Başvuru şekli de evlat edinme konusunda önemlidir.
Öncelikle evlat edinmek isteyenlerin şahsen ve yazılı dilekçe ile başvurmaları gerekir.
Eşlerin evlat edinmek istemesi halinde başvuru sırasında birlikte olmaları gerekmektedir. Ayrıca başvuru yapılmadan önce bulunulan yerin Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü’nden randevu alınmalıdır.
KORUNMA ALTINDAKİ HER ÇOCUK EVLAT EDİNDİRİLEBİLİR Mİ?
Sorunun cevabını baştan verip sebeplerine sonra değinelim.
Korunma ve bakım altında olan tüm çocukların evlat edinilmesi mümkün değildir.
Çünkü bir çocuğun evlat edinme hizmetinden yararlandırılabilmesi için koruma altında olsun ya da olmasın durumunun hukuksal olarak uygun olması gerekmektedir.
Bu noktada da çocuğun durumunun hukuksal olarak uygun olması ne demek sorusu ortaya çıkmaktadır.
Medeni Kanun’un 309. maddesine göre “Küçüğün ana ve babasının rızasının olması”
Rızanın, küçüğün veya ana ve babasının oturdukları yerin mahkemesinde sözlü veya yazılı olarak açıklanarak tutanağa geçirilmesi” çocuğun hukuksal olarak evlat edinilmesine uygun olduğunu gösterir.
Ayrıca Medeni Kanun’un 311. maddesine göre;
Anne babanın kim olduğu veya uzun süreden beri nerede oturduğunun bilinmemesi veya ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksun bulunması,
Küçüğe karşı özen yükümlülüğünü yeterince yerine getirmemesi, nedenleriyle ana babadan birinin rızası aranmaz” hükmü gereği çocuk evlat edinilebilir.
EVLATLIK İŞLEMLERİNİ KİM YAPAR?
Evlatlık işlemlerinde aracılık ile ilgili hükümler kanunda yer almaktadır. Küçüklerin evlat edinilmesine ilişkin aracılık faaliyetleri ancak cumhurbaşkanı tarafından yetki verilen kurum ve kuruluşlar yapılır. Evlatlık işlemlerinde aracılık faaliyetlerinin yürütülmesi ile ilgili hususlar cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan yönetmelik ile düzenlenir.
Aracılık hizmetlerinde görevli kurum ise Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü’dür.
EVLAT EDİNMEK ÜZERE BAŞVURMAYA KARAR VEREREK BAŞVURANLARDAN HAZIRLANMASI İSTENİLECEK BELGELER
Evlât edinmek üzere başvuran kişi veya eşlerden istenen belgeler de vardır. Bu belgeler şunlardır:
- Nüfus müdürlüğü tarafından düzenlenen nüfus olayı kayıt örneği,
- Başvuran ve birlikte yaşadığı aile fertlerinin 25/5/2005 tarihli ve 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu kapsamında yer alan silinmiş kayıtlar da dâhil sabıka kayıtları,
- Mal varlığını, gelir ve sosyal güvenlik durumunu gösterir belgeler,
- Kimlik Paylaşımı Sisteminden belge üretebilen muhtarlıklardan veya nüfus müdürlüklerinden alınacak yerleşim yeri belgesi,
- Öğrenim durumunu gösterir belge,
- Fiziksel, zihinsel ve ruhsal bir engelinin, sürekli bakımı gerektiren, bulaşıcı veya süreğen bir hastalığının bulunmadığını, ayrıca alkol veya uyuşturucu madde bağımlısı olmadığını belirten sağlık kurulu raporu,
- Türkiye’de yaşayan yabancı ülke vatandaşlarından veya yurt dışında yaşayan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarından oturma izin belgesi ve küçüğün kabul eden ülkeye girmesine ve orada sürekli ikametine izin verildiğine veya verileceğine dair belge.
BEKÂR BİR KİŞİ EVLAT EDİNEBİLİR Mİ?
Çok da uzak olmayan bir tarihte Türkiye’de bekar kadın ya da erkeğin evlat edinebilmesi mümkün değildi. Mutlaka evlilik şartı aranıyordu. Ancak bu durum günümüzde değişti ve Türk hukuk sistemi evli olmayan bireylerin de evlat edinme yoluyla çocuk sahibi olmasına izin verdi.
Bu durum Medeni Kanun’un 307’inci maddesinde düzenlenmiştir.
Madde şöyledir:
“Evli olmayan kişi otuz yaşını doldurmuş ise tek başına evlât edinebilir.
Otuz yaşını doldurmuş olan eş, diğer eşin ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksunluğu veya iki yılı aşkın süreden beri nerede olduğunun bilinmemesi ya da mahkeme kararıyla iki yılı aşkın süreden beri eşinden ayrı yaşamakta olması yüzünden birlikte evlât edinmesinin mümkün olmadığını ispat etmesi hâlinde, tek başına evlât edinebilir.”
Ancak yapılan araştırmalar ülkemizde bekar olup da çocuk evlat edinmek isteyenlerin genellikle kadınlar olduğunu göstermiştir. Bu da kadınların sadece çocuk sahibi olmak için evlenme gerekliliğini ortadan kaldırmıştır.
Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta “evli olmayan kişilerin birlikte evlat edinemeyecekleridir.”
Birlikte evlat edinmek için mutlaka evlilik ilişkisi gerekmektedir.
BAŞVURU SÜRECİ
Başvuru süreci bir an önce çocuk sahibi olmak isteyenler için beklemesi zor bir aşamadır.
Çünkü başvurular incelenir, belki kabul edilir, belki reddedilir. Bazen başvuruyu yapan tarafından askıya alınır. Başvurunun reddedilmesi durumunda başvuru işlemden kaldırılabilir ya da başvuru iptal edilebilir. Beklemediği bir sonuçla karılan evlat edinmek isteyenler için itiraz yolu da her zaman açıktır.
Başvuruların incelenmesi
Türkiye’de yaşadığını var saydığımız eşler ailelerinde görmek istedikleri çocuk için Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüne başvurduklarında deyim yerindeyse “Didik didik” incelenirler. Başvuruları, çocuk almaya, onu büyütmeye manen ve ekonomik olarak uygun olup olmadıkları araştırılır.
Süreç şöyledir:
Evlat edinmek üzere başvuran kişi ve eşler;
Belgeleri, başvuru tarihinden itibaren en geç 2 (iki) ay içinde tamamlayıp sunarlar.
Bu süre içinde belgeleri sunmayanların başvuruları işleme konulmaz.
Belgelerin sunulduğu tarih ve saat, sosyal inceleme ve çocuğun yerleştirilmesi sıralamasında esas alınır. (Ancak, korunmaya ihtiyacı olmayan çocukların evlat edinilmesi veya oluşmuş anne, baba ve çocuk ilişkisinin bulunması ya da hısımlığın söz konusu olması durumlarında bu esasa bağlı kalınmaz.)
Başvuru sahipleri belgelerin tesliminden itibaren en geç 6 (altı) ay içinde yerleşim yerlerinde ziyaret edilerek haklarında sosyal inceleme başlatılır. Başvuruların yoğun olduğu il müdürlüklerinde bu süre, altı ay daha uzatılabilir.
İncelemede karar vermeye yardımcı olacak her türlü belge talep edilir.
Başvuru sahiplerinin ve varsa birlikte yaşadıkları başka kişilerin kişilik, eğitim, kültürel özellikleri, ekonomik güçleri, sağlık durumları, aile bireylerinin birbirleriyle ve çevreleri ile olan ilişkileri, çocuktan beklentileri, evlat edinmeye bakış açıları, bakım, eğitme ve yetiştirme konularına yaklaşımları, evlat edinmek istedikleri çocuğun özellikleri, başvuru sahiplerinin veya varsa altsoylarının tavır ve düşünceleri değerlendirilir.
Başvuru sahipleri ile en az 5 (beş) görüşme gerçekleştirilir.
Yapılan görüşmeler, incelemeler ve belgeler sonucu yapılan değerlendirme ile kapsamlı bir sosyal inceleme raporu hazırlanarak kanaat bildirilir.
Sosyal inceleme raporunda yer alan olumlu ya da olumsuz kanaat, başvuru sahibine yazılı olarak bildirilir.
Başvuru hakkında olumlu kanaat bildirilmesi halinde dosya sıraya alınır.
Başvuruların Reddi
Evlat edinmek isteyenlerden başvuru için yeterli koşulları taşımadıkları anlaşılanların başvuruları sosyal inceleme yapılmaksızın reddedilir. Bunun için pek çok neden olabilir. Maddi durumları yeterli görülmeyebilir, çocukları gerektiği gibi yetiştirmeye uygun görülmeyebilirler, zaten çocukları olduğu için evlatlık verilmeyebilir vb.
Başvuruların Askıya Alınması
Başvuruları işleme konulanlar haklı bir mazeret gösterirlerse mazeretin gerektirdiği bir süre için dosyaları askıya alınabilir.
Bu süre sonunda yeniden yapılacak sosyal inceleme sonucunda düzenlenecek rapora göre dosya işleme konur.
Başvuruların İşlemden Kaldırılması
Belirlenen yasal süreler içinde başvuru sahiplerinden kaynaklanan nedenlerle sosyal incelemeye başlanılamamışsa dosyanın işlemden kaldırılması söz konusu olur. Bu kişiler yeniden başvuruda bulunurlarsa işlemler ilk kez başvuruda bulunuluyormuş gibi yapılır. Bu da en başından başlamak anlamına gelmektedir.
Başvuruların İptali
Başvuru iptali geçici bakım sözleşmesi uyarınca yanlarına yerleştirilen çocuğu, kendilerinin veya çocuğun belgelendirilen ciddi sağlık sorunu dışında geri verenler için uygulanır.
Bu kişiler daha sonra evlat edinme başvurusu yaparsa başvuruları bu gerekçe ile reddedilir.
İtiraz
Evlat edinme başvurusunun reddedilmesine, askıya alınmasına veya işlemden kaldırılmasına ilişkin işlemler il müdürlüğü tarafından başvuru sahiplerine yazılı olarak bildirilir.
Bu işlemlere karşı bildirim tarihinden itibaren 15 gün içinde il müdürlüğü nezdinde itiraz edilebilir.
İtiraz görüşülerek en geç 1 ay içinde kesin olarak karara bağlanır ve karar itiraz edene yazılı olarak bildirilir.
SIRALAMADA DİKKATE ALINACAK HUSUSLAR
Çocuk evlat edinmek isteyenler isteklerine her zaman anında kavuşamayabilir. Tüm nitelikleri uygun olsa bile sıraya alınırlar.
Sıralamada dikkat alınacak bazı önemli hususlar vardır.
Çocuğun yaşı, cinsiyeti, sağlık durumu, varsa kardeşi ile birlikte istenmesi gibi özellikler sıralamayı belirlemede dikkate alınan kriterlerdir.
Evlat edinilecek çocuğun, varsa kardeşi ile birlikte evlat edindirilmesine, bunun mümkün olmaması durumunda birbirlerine yakın yerleşim yerlerinde bulunan ve birbirleriyle görüştürebilecek kişi veya eşlerin yanına yerleştirilmelerine özen gösterilir.
Kardeşi olan çocukları birlikte evlat edinmek isteyenler için sıralama söz konusu olmayabilir.
GİZLİLİK SÜRECİ
Evlat edinme işlemleri, Türk Medeni Kanunu’nun 314. maddesinde gereği gizlidir. Madde “Evlat edinme ile ilgili kayıtlar, belgeler ve bilgiler mahkeme kararı olmadıkça veya evlat edinilen kişi istemedikçe hiçbir şekilde açıklanamaz” şeklindedir. Bu gizlilik çocuğun yararı gözetilerek düşünülmüştür
Ancak evlat edinilen çocukların gerçek ebeveynlerinin günün birinde ortaya çıkarak çocuklarını arama riski her zaman bulunmaktadır. Bu durumda itirazlar dava konusu olup ilgili mahkemeye başvurulması gerekmektedir.
Evlat edinene ait dosya bilgileri Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen çocuğun yüksek yararının esas alındığı gerekçeli raporla birlikte ve gizlilik kaydı düşülerek ilgili mahkemeye gönderilmektedir.
ÜLKELERARASI EVLAT EDİNME
Bu noktada konumuz “Evlat Edinmede Türk Vatandaşı Olma Zorunluluğu Var Mı?” sorusunun cevabını aramaya geldi.
Cevabı yine baştan verelim. Evlat edinmek için illaki Türk vatandaşı olma zorunluluğu yoktur. Ancak bu durumun da bazı koşulları vardır.
Ülkelerarası kapsamda yer alan dosyalar “Lahey Ülkelerarası Evlat Edinme Sözleşmesi”ne göre değerlendirilmektedir. Sözleşme gereği çocuk ancak kendi ülkesinde evlat edindirilemediği takdirde ülkelerarası bir evlat edinme söz konusu olabilmektedir.
Ülkemizde evlat edinmek üzere ailelerin sırada beklemesi nedeniyle bu kapsamda genellikle süreğen sağlık sorunları, engelleri ve bebek grubunun dışında 5 yaş ve üzeri olup genellikle erkek ya da kardeşleri olan çocuklar yer almaktadır.
Ülkemizde ikamet eden ve aynı zamanda bir başka ülkenin vatandaşlık hakkına sahip olan ya da Türk vatandaşı ile evli olan yabancı ülke vatandaşları hakkında evlat edinmenin vatandaşı olunan ülkede tanınıp tanınmayacağına ilişkin olarak Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından ülkelerarası işlem gerçekleştirilmektedir.
Türkiye’de ikamet eden yabancı ülke vatandaşlarının sabıkaları olmadığını gösterir belgelerinin vatandaşı oldukları ülkeden kendileri tarafından temin edilmesi gerekmektedir.
Ülkelerarası merkezi makamları ile işlem başlatılacak vaka dosyalarında, bu ilke ile süren iletişimin detaylarına ve iletişim bilgilerine yer verilmesi gerekmektedir.
“EVLAT EDİNME” İLE “KORUYUCU AİLE” ARASINDAKİ FARK NEDİR?
Evlat edinme ile koruyucu aile her zaman birbiri ile karıştırılan iki kavramdır.
Görünüşte ikisi de bir çocuğun bakımı ve büyütülmesi ile ilgilidir ancak arasında ciddi ve önemli bir fark vardır.
O fark da “Velayet”tir.
“Koruyucu Aile” çocuğun velayetini almaz. Velayet çocuğun biyolojik ailesinde kalır ancak çocuğun bakım, yetişme ve eğitim sorumluluğunu devlet belli esaslar çerçevesinde koruyucu aileyle paylaşır.
“Evlat Edinme” ise çocuğun bakım, yetişme ve eğitim sorumluluğu tamamen aileye aittir. Velayet de ailenin üzerindedir.
EVLAT EDİNME İLE ÇOCUĞUN KAZANDIĞI HAKLAR
Evlat edinme şartlarını karşılayan, sıralamayı da geçen aileler çocuklarına kavuştuğu andan itibaren çocuğun hakları ortaya çıkar.
Öncelikli ve en bilinen hak çocuk ile aile arasında soy bağı ilişkisinin kurulması ve çocuğun ailenin soyadını alması, mirasçısı olmasıdır.
Çocuğun kazandığı diğer hakları ise şöyle sıralamak mümkündür:
- Yasal olarak biyolojik çocukların sahip olduğu tüm haklara sahip olurlar.
- Ana ve babaya ait olan haklar ve hükümlülükler evlat edinene geçer.
- Evlat edinen isterse çocuğa yeni bir ad verebilir. Bu ayırt etme gücüne sahip çocuklarda soruna neden olabilir.
- Eşler tarafından birlikte evlat edinilen ve ayırt etme gücüne sahip olmayan çocukların nüfus kaydına ana ve baba adı olarak evlat edinen eşlerin adları yazılır.
- Evlat edinilenin miras ve başka haklarının zedelenmemesi, aile bağlarının devam etmesi için evlat edinilenin naklen geldiği aile kütüğü ile evlat edinen ailenin aile kütüğü arasında her türlü bağ kurulur. Ayrıca evlat edinilenle ilgili kesinleşmiş mahkeme kararı her iki nüfus kütüğüne işlenir.
- Evlat edinme ile ilgili kayıtlar, belgeler ve bilgiler mahkeme kararı olmadıkça veya evlat edinilen istemedikçe hiçbir şekilde açıklanamaz.
- Evlat edinilmiş olup, biyolojik ailesi hakkındaki bilgilere ulaşmak isteyen çocuk bu isteğine kavuşabilir. Bunun için evlat edinme mahkemesinin yapıldığı il biliniyorsa ve kişi aynı ilde halen ikamet ediyorsa, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüne, aksi takdirde Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğüne başvurulup araştırma yapılabilmektedir.
YERLEŞTİRME İŞLEMİ SONRASI ÇOCUĞUN YURT DIŞINA ÇIKMASI
Yerleştirme işlemi sonrasında 1 yıllık geçici bakım süresinde çocuğun hem şehir hem de yurt dışına çıkarılmak istenmesi durumunda yetkili mercilerden izin alınmalıdır.
Kim nereden izin alacak sorusunun yanıtı ise şöyledir:
Evlat edinme öncesi bir yıllık geçici bakım sürecinde kişi/eşlerin görev, tatil… gibi nedenlerle kısa süreli olarak yurtdışına çıkmak istemesi halinde;
Aile yeterli bir zaman öncesinde il müdürlüğüne şahsen ve yazılı olarak başvuruda bulunmalıdır.
İl müdürlüğü tarafından çocuğun yurtdışına çıkabilmesi için mevzuat gereği olan işlemler tamamlanır.
İl müdürlüğü tarafından bu bilgi, merkezi makam yetkisi kapsamında işlem yapılmak üzere Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğüne iletilir.
Çocuğun yurtdışı izlemelerinin yapılmasını gerektiren bir süre gidilen ülkede kalmasının söz konusu olduğu durumlarda merkezi makam tarafından da gidilen ülkenin merkezi makamı ile işbirliği yapılarak izleme sürdürülür, düzenlenen raporların gönderilmesi talep edilir.
İzleme sürecinin başlatılması halinde evlat edinecek aile, izlemelerin yapılması ve periyodik olarak düzenlenecek raporların gönderilmesinden sorumludur.
EVLAT EDİNME YAŞI
Evlat edinme yaşı hem aile hem de çocuk için önemli bir konudur. Aileler genel olarak biyolojik ailesini hatırlamaması açısından ve kendileri büyütmek istedikleri için bebekleri evlat edinmeyi tercih etmektedirler.
Keza küçükler de bu kapsamdadır ve çocuğun kendisini ailesinde hissetmeleri açısından tercih edilmektedir.
Bir kısım aileler ise ergin veya kısıtlı çocukları evlat edinmek istemektedirler.
Bebeklerde Evlat Edinme
Bebeklerde evlat edinme şartlarının ilki bebeğin doğmuş olmasıdır. Yeni doğmuş bebeğin alınabilmesi için en az 6 haftalık olması ve ailesinin rızasını olması gereklidir.
Bebek evlat edinme tercihi genel olarak çocuğun biyolojik ailesi ile duygusal bağ kurmamış olmasından ileri gelmektedir. Böylece çocuk yanında büyüdüğü aileyi ‘aile’si, kadını anne, erkeği baba bilecek, varsa kardeşleri abi veya ablası olacaktır.
Küçüklerin Evlat Edinilmesi Şartları
Küçüklerin evlat edinilme şartları, genellikle evlat edinme şartları olarak bilinir.
Küçük kavramı burada “Bebek olmayan” ama “ergin” de olmayandır. Küçük ayırt etme gücüne sahipse rızası dışında evlat edinilemez.
Evlat edinme mutlaka küçüğün yararına olmalıdır.
Anne babası biliniyorsa anne babanın rızası da gerekmektedir.
Evli çiftler birlikte başvurmalıdır.
Evlat edinen edinilenden en az 18 yaş büyük olmalıdır.
Küçüklerin evlat edinilmesi ile ilgili en önemli şartlar bunlardır. Diğer şartlar da yukarıda tek tek saymıştık.
Erginlerin ve Kısıtlıların Evlat Edinilmesi
Evlat edinme açısından ise erginlik, 18 yaşını dolduran yada evlenme yoluyla veya yargısal erginliğine karar verilmesi durumudur.
Kısıtlı kişi ise kanunda sayılan sebeplerle fiil ehliyeti mahkeme kararı ile kısıtlanmış kişidir.
Kanunda erginlerin evlat edinilmesi açısından herhangi bir üst yaş sınırı belirtilmemiştir.
Türk hukuk sistemi ergin ve kısıtlıların evlat edinilmesine izin vermektedir.
Ancak belli şartları tabi ki vardır ve bazı kanun ve ahlak dışı durumlara yol açma ihtimalini engellemek adına bu yolla evlat edinmeyi hayli zorlaştırmıştır.
Konu Türk Medeni Kanunu’nun 313’üncü maddesine göre;
Evlât edinenin altsoyunun açık muvafakatiyle ergin veya kısıtlı aşağıdaki hallerde evlât edinilebilir.
- Bedensel veya zihinsel engeli sebebiyle sürekli olarak yardıma muhtaç ve evlât edinen tarafından en az beş yıldan beri bakılıp gözetilmekte ise,
- Evlât edinen tarafından, küçükken en az beş yıl süreyle bakılıp gözetilmiş ve eğitilmiş ise,
- Diğer haklı sebepler mevcut ve evlât edinilen, en az beş yıldan beri evlât edinen ile aile
- hâlinde birlikte yaşamakta ise.
- Evli bir kimse ancak eşinin rızasıyla evlât edinilebilir.
Bunlar dışında küçüklerin evlât edinilmesine ilişkin hükümler kıyas yoluyla uygulanır.
EVLAT EDİNME SÜRECİ:
Evlat edinme süreci çocuğu alan için de çocuk için de aslında sancılı ve zor bir süreçtir. Başvuru ile başlayan araştırma, inceleme, sıra bekleme ile devam eden bu süreçte her şey yolunda giderse herkes istediğine kavuşur. Bu süreç ortalama 1 yıl sürmektedir.
Bu sefer de çocukla/ aileyle karşılaşma stresi, çocuğun çiftin evinde yaşama heyecanı, uyum sağlayıp sağlayamama merakı başlar.
Evlat edinmek üzere sırası gelen kişi/çiftlerin çocukla karşılaşması
Evlat edinmek üzere sırası gelen çift ya da kişilerin en heyecanlı oldukları aşama çocukla karşılaşma aşamasıdır. Burada cinsiyet, yaş gibi kriterler göz önüne alınarak talep edilen grupta çocuk önerilir. Çocuğu görmeye gitmeden önce önerilecek çocuğun dosya bilgileri hakkında bilgi verilir. Burada kişi ya da çiftler sadece önerilen çocuğu görebilir başka çocukları göremez.
Yani onlarca çocuk gösterilip de aralarından istediklerini seçmeleri gibi bir durum söz konusu değildir.
Çocuğun Yerleştirilmesi
Gösterilen çocuğun evlat edinmek isteyen kişi ya çift tarafından kabul edilmesi durumunda sıra çocuğun yerleştirilmesine gelmektedir.
Bu noktada çocuk evlat edineceklerin yanına “Evlat Edinme Öncesi Geçici Bakım Sözleşmesi” ile yerleştirilir.
Geçici Bakım Sözleşmesi’nin imzalanmasından sonra, evlât edinilecek çocuk, en az bir yıl süreyle bakım ve eğitimi için uygun görülen kişi veya eşlerin yanına yerleştirilir.
İzleme
Evlat edinmenin kesinleşmesi öncesi 1 yıllık sürede hem çocuk hem de aile sıkı bir takibe alınır.
İzleme aşamasında evlat edinecek kişi veya çiftin çocuğu eğitme yeteneği, aile ilişkileri, sağlığı, çocukla olan ilişkilerindeki gelişmeler ile sosyal ve ekonomik koşullarındaki değişimler yönünden izlenir.
İzlemeler sonucu üçer aylık dönemler halinde izleme raporları düzenlenir.
Evlat edineceklerin altsoyu olması halinde düzenlenen izleme raporunda onların da çocuk ile ilgili tavır ve düşünceleri değerlendirilir.
Evlat edineceklerin küçüğe karşı tutum ve davranışları kurum tarafından denetlenirken gerektiğinde danışmanlık ve rehberlik hizmeti de verilir.
Evlat Edinilene Evlat Edinildiği Gerçeğinin Söylenmesi
Evlat edinme konusundaki en önemli noktalardan biri de bunun çocuğa söylenip söylenmemesidir. Gizlenmesi ya da açıklanması durumunda çocuğa faydası ve zararı göz önüne alınıp bundan sonra gerçeğin söylenmesi en doğru yol olacaktır.
Bu noktada ne zaman gerçeğin söylenmesi gerektiği de bir başka tartışma konusudur. Kimi görüş çocuk ergin olduktan sonra söylemenin daha doğru olduğu tezini savunurken kimi uzmanlara göre de daha az etkileneceği daha küçük yaşlarda söylemek daha doğrudur. Bu gruptakiler evlat edinmenin açıklanacağı en uygun dönemin çocuğun henüz sosyal yaşama tam olarak açılmadığı, anne ve baba objesinin yaşamında birinci derecede önem taşıdığı okul öncesi çağ (4–6 yaş) olduğunu savunmaktadır.
Peki açıklanmazsa ne olur?
Bu noktada çocuğun bu gerçeği üçüncü kişilerden tesadüfen öğrenme riski her aman vardır ki bu durum Türk dizilerinde çokça işlenmektedir. Bu da çocukta üstesinden gelinmesi zor travmalara sebep olabilir.
Gerçeği açıklamak evlat edinene açısından büyük bir yükün omuzlarından alınması anlamına gelecektir.
Evlat Edinilenin Adının Değiştirilmesi
Evlat edinen kişi ya da çift eğer istersen evlat edinilenin ismini değiştirebil. Ancak bu uygulama genellikle bebeklerde daha doğru olmaktadır. Ayırt etme gücüne sahip, adını bilen çocukta ismin değiştirilmesi ters tepebilir.
Evlat Edinilenin Evlat Edinenin Nüfusuna Kayıt Edilmesi
Eşler tarafından birlikte evlat edinilen ve ayırt etme gücüne sahip olmayan küçüklerin nüfus kaydına ana ve baba adı olarak evlat edinen eşlerin adı yazılır. Evlat edinilenin miras ve başka haklarının zedelenmemesi, aile bağlarının devam etmesi için evlat edinilenin naklen geldiği aile kütüğü ile evlat edinenlerin aile kütüğü arasında her türlü bağ kurulur. Ayrıca evlat edinme ile ilgili kesinleşmiş mahkeme kararı her iki nüfus kütüğüne işlenir. Evlat edinme ile ilgili kayıtlar, belgeler ve bilgiler mahkeme kararı olmadıkça veya evlat edinilen istemedikçe hiçbir şekilde açıklanamaz.
Evlat Edinilenin Dosya Bilgilerini Talep Etmesi
Evlat edinme ile ilgili kayıtlar, belgeler ve bilgiler mahkeme kararı olmadıkça veya evlat edinilen istemedikçe hiçbir şekilde açıklanamamaktadır. Evlat edinen kişi reşit olduktan sonra evlat edinme dosyasındaki bilgilere ulaşmak için başvuruda bulunabilir.
Bu isteğin kökeninde gerçek ailesini tanıma isteği yatar.
Bir Başkasının Çocuğunun Evlat Edinme Mahkeme Kararı Olmaksızın Doğrudan Nüfusa Biyolojik Çocuk Olarak Kayıt Ettirilmesi
Başlığımız bu ama olmaması gereken bir durumdan söz ediyoruz.
Bu durumun yaşanması cezai müeyyide gerektirir.
Hakim kararı olmaksızın doğrudan nüfusa kayıt ettirilerek çocuğun soy bağının değiştirilmesinin cezası Türk Ceza Kanunun 213’üncü maddesinde belirtilmiştir. Buna göre
Madde-1
Bir çocuğun soybağını değiştiren veya gizleyen kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Madde-2
Özen yükümlülüğüne aykırı davranarak, sağlık kurumundaki bir çocuğun başka bir çocukla karışmasına neden olan kişi, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”
Kurum tarafından bu kapsamda bir işlem yapıldığının tespit edilmesi halinde öncelikle ailenin nesep düzeltme işlemlerini başlatması istenmektedir.
Ailenin gerekli hukuksal süreci başlatmaması halinde ise Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusunda bulunulmaktadır.
Evlat Edinme İşleminin Tamamlanması
Çocuk evlat edineceklerin yanına “Evlat Edinme Öncesi Geçici Bakım Sözleşmesi” ile yerleştirilir” demiştik. Bu bir yıllık süre izleme süresidir.
Bir yıllık izleme süresi sonunda sosyal inceleme raporunu da içeren dosya bir ay içinde ilgili mahkemeye evlat edinme davası açılmak üzere hazırlanır.
Görüş olumlu ise evlat edinme işlemi de tamamlanır.
Evlatlık İlişkisi Nasıl Sona Erdirilir?
Uzun uğraşlar sonucu gerçekleşse de evlatlık ilişkisinin sonlandırıldığı örnekler de vardır. Konu Medeni Kanun’un 317-318 ve 319’uncu maddelerinde düzenlenmiştir.
Evlatlık ilişkisinin kaldırılması, rızanın bulunmaması, hak düşürücü süre gibi sebeplere dayanır.
Madde 317’ye göre “Yasal sebep bulunmaksızın rıza alınmamışsa, rızası alınması gereken kişiler, küçüğün menfaati bunun sonucunda ağır biçimde zedelenmeyecekse, hâkimden evlâtlık ilişkisinin kaldırılmasını isteyebilirler.”
Madde 318 diğer noksanlıkları düzenler. Buna göre “Evlât edinme esasa ilişkin diğer noksanlıklardan biriyle sakatsa, Cumhuriyet savcısı veya her ilgili evlâtlık ilişkisinin kaldırılmasını isteyebilir.
Noksanlıklar bu arada ortadan kalkmış veya sadece usule ilişkin olup ilişkinin kaldırılması evlâtlığın menfaatini ağır biçimde zedeleyecek olursa, bu yola gidilemez.
Madde 319 ise hak düşürücü süreyi düzenler. Maddeye göre dava hakkı, evlâtlık ilişkisinin kaldırılması sebebinin öğrenilmesinden başlayarak bir yıl geçmekle düşer. Kişi evlatlık ilişkisinin kaldırılması sebebini öğrendiyse bu tarihten itibaren bir yıl sonra dava açamaz. Bu bir yıllık süre hak düşürücü süredir.
EVLAT EDİNMLE İLE İLGİLİ MERAK EDİLENLER:
Evlat Edinmek İstiyorum, Eşimin Rızası Şart Mı?
Evlat edinmeyi isteyen kişi evli ise eşin rızası şarttır. Çünkü işlemi ikisi birlikte yapacaktır.
Bunun istisnası Medeni Kanun’u 307. Maddesi 2. Fıkrasında belirtilmiştir. Buna göre, “Otuz yaşını doldurmuş olan eş, diğer eşin ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksunluğu veya iki yılı aşkın süreden beri nerede olduğunun bilinmemesi ya da mahkeme kararıyla iki yılı aşkın süreden beri eşinden ayrı yaşamakta olması yüzünden birlikte evlât edinmesinin mümkün olmadığını ispat etmesi hâlinde, tek başına evlât edinebilir.
Eşlerin 18 Yaşından Küçüğü Evlat Edinmesi Şartları Nelerdir?
Eşlerin bir çocuğu evlat edinebilmeleri için çocuktan en az 18 yaş büyük olmaları, evliliklerinin minimum 5 yıldır devam ediyor olması, bu şart yerine getirilemiyorsa da 30 yaşını aşmış olmaları gerekmektedir. Öte yandan evlilikleri en az iki yıldır sürmüş olması kaydı ile eşlerden biri, diğer eşin çocuğunu evlat edinebilir.
Evlat Edinmek İçin Ana Babadan Rıza Nasıl Alınır?
Medeni Kanun’un 309. Maddesine göre “Ana ve babanın ayırt etme gücüne sahip olması ve rızayı mahkeme huzurunda vermesi gerekir. Ana ve baba oturdukları yer mahkemesinde sözlü veya yazılı şekilde rızalarını açıklar ve tutanağa geçirilir.”
Evli Olmayan Kişinin 18 Yaşından Küçüğü Evlat Edinmesinin Şartları Nelerdir?
Evli olmayan kişi otuz yaşını doldurmuş ise tek başına evlât edinebilir.
Erginlerin ve Kısıtlıların Evlat Edinilmesi Mümkün Mü?
Bu konu Medeni Kanun’un 313. Maddesinde düzenlenmiştir. Ergin ve kısıtlılar da evlat edinilebilir ama bazı şartların mutlak surette yerine getirilmesi gerekmektedir.
Maddeye göre,
Evlât edinenin altsoyunun açık muvafakatiyle ergin veya kısıtlı aşağıdaki hallerde evlât edinilebilir.
- Bedensel veya zihinsel engeli sebebiyle sürekli olarak yardıma muhtaç ve evlât edinen tarafından en az beş yıldan beri bakılıp gözetilmekte ise,
- Evlât edinen tarafından, küçükken en az beş yıl süreyle bakılıp gözetilmiş ve eğitilmiş ise,
- Diğer haklı sebepler mevcut ve evlât edinilen, en az beş yıldan beri evlât edinen ile aile hâlinde birlikte yaşamakta ise.
Evli bir kimse ancak eşinin rızasıyla evlât edinilebilir.
Bunlar dışında küçüklerin evlât edinilmesine ilişkin hükümler kıyas yoluyla uygulanır.
Eşimin Çocuğunu Evlat Edinebilir Miyim?
Yasa koyucu, eşlerden birinin, en az iki yıldan beri evli olmaları veya kendisinin otuz yaşını doldurmuş bulunması koşuluyla diğerinin çocuğunu evlat edinmesine izin vermektedir.
Ayrıca bu şartın yanında evlat edinilecek kişi ayırt etme gücüne sahip ve kısıtlı değilse evlat edinilecek kişinin de rızası aranır. Bu şartlar dahilinde eşlerden biri diğerinin çocuğunu evlat edinebilir.
Akrabamı Evlat Edinebilir Miyim?
Evlat edinenin evlat edinilecek olan kişiyle hısımlık bağının bulunmaması gerekmektedir. Bu nedenle akrabanın evlat edinilmesi mümkün değildir.
Bunun tek istinası yukarıdaki maddede anlattığımız eşlerden birinin evli olduğu eşinin çocuğunu evlat edinmesidir.
Ergin Veya Kısıtlıların Evlat Edinilmesi Neden Küçüklerin Evlat Edinmesinden Daha Zordur?
Ergin veya kısıtlıların evlatlık edinilmesi küçüklerin evlatlık edinilmesine göre daha zordur. Bunu Türk Hukuk sistemi sağlamaktadır. Bunun için de haklı gerekçeler vardır.
Zira bu niteliklerdeki kişilerin evlatlık alınması bazı kanun ve ahlak dışı durumlara yol açabilmektedir. Kanun bu gibi durumları engellemek için bir çok şart koşmuş ve bu yolla evlat edinmeyi hayli zorlaştırmıştır.
Öncelikle evlat edinenin alt soyunun açık muvafakati gerekmektedir ki, aile içi sorunlar yaşanmasın.
Evlat Edinme Başvurusu Geri Alınabilir Mi?
Evlat edinen, başvurusunu evlat edinme kararı verilinceye kadar geri alabilir. Aynı şekilde ayırt etme gücüne sahip küçük de karar verilene kadar rızasını geri alabilmektedir.
Evlat Edinme Rızası Geri Alınabilir Mi?
Ana ve baba tarafından verilecek olan rıza küçüğün doğumundan itibaren altı haftalık süreyi tamamladıktan sonra verilebilir. Ana ve baba tarafından verilen rıza altı haftalık süre içerisinde geri alınabilir. Geri alınma durumunda evlatlık ilişkisi kurulmaz. Lakin geri almadan sonra bir kez daha ana ve baba tarafından rıza verilir ise bu rıza bir daha geri alınamaz
Daha Önce Evlat Edinilmiş Evlatlık Bir Başkası Tarafından Evlat Edinilebilir Mi?
Daha önce bir kimse tarafından evlat edinilmiş evlatlık, evlat edinenin eşinin de onu evlat edinmesi dışında, bu kişi bir başkası tarafından evlat edinilemez. Evli bir kimsenin evlat edindiği kişinin diğer evli eş tarafından daha sonradan evlat edinilmesi olanaklıdır.