Yardım nafakası, nafaka grubu içinde yer alır, ancak eşler arasında konu edilen bir nafaka türü değildir.
Bu nafaka türünde, zarurete düşen kişinin yakınlarından yardım alması felsefesinden hareket edilmektedir. Ve aslında aile içi yardımlaşmanın mahkeme kanalıyla zorunlu olarak ortaya çıkmasıdır.
YARDIM NAFAKASI NEDİR?
Yardım nafakası, yardım edilmediği takdirde zor duruma daha doğrusu yoksulluğa düşecek olan kişinin açtığı dava sonrası, üstsoyu (anne, baba) altsoyu (çocuklar) ve/veya kardeşlerinin, davacıya, mahkemenin belirlediği miktarda yapılan nafaka ödemesidir. Burada ödemeyi yapacak kişilerin refah içinde yaşıyor olmaları koşulu vardır.
Zarurete düşen kişinin yaşamını devam ettirebilmesi için yakın ailesinden yardım alması gerekliliği üzerinde durulmaktadır.
Konu Medeni Kanun’un 364. Maddesinde düzenlenmiştir. Madde şöyledir:
“Herkes, yardım etmediği takdirde yoksulluğa düşecek olan üstsoyu ve altsoyu ile kardeşlerine nafaka vermekle yükümlüdür.
Kardeşlerin nafaka yükümlülükleri, refah içinde bulunmalarına bağlıdır.
Eş ile ana ve babanın bakım borçlarına ilişkin hükümler saklıdır.”
Yardım nafakası ancak dava açılarak talep edilebilirken kanunda yoksulluğun tam tanımının olmaması konu ile ilgili boşlukların doğmasına neden olmuştur. Bu nedenle nafaka davalarında karar verilirken hakim farklı değişkenleri dikkate almaktadır. Bu da kararların davalara göre farklılaşmasına neden olur Hakim, davacının yaşam koşulları, günün sosyal ve ekonomik şartlarının yanı sıra birçok farklı etkeni göz önünde bulundurarak davacının yaşamını devam ettirebilmesi için ekonomik yardıma ihtiyacının olup olmadığına, yardıma ihtiyacı varsa bu yardımın ne kadar olması gerektiğine karar verir.
YARDIM NAFAKASININ AMACI NEDİR?
Yardım nafakasında temel amaç, yoksulluğa düşecek kişinin yoksulluğa düşmesini engelleme ve geçimine katkıda bulunmaktır. Bu katkının da yakın çevreden gelmesi ve kişiyi başkasına muhtaç etmeme ilkesidir. Aslında aile içi yardımlaşmanın kanunla zorunlu kılınmasıdır.
Bu nedenle nafakayı vereni de çok zorlayacak bir miktar belirlenmemeli, nafaka alacaklısının yoksulluğa düşmesini engelleyecek bir miktar olmalıdır.
YARDIM NAFAKASININ ŞARTLARI VE USULLERİ
Yardım nafakasının alınabilmesi için bazı şartların oluşması gerekmektedir.
Öncelikle nafakayı talep eden kişi imkanı olduğu halde çalışmıyor ve hayatımı idame ettirecek parayı kazanmıyorsa o kişiye nafaka hükmedilmez.
Yardım nafakası için gerekli diğer şartları ise şöyle sayabiliriz:
- Öncelikle dava açılmalıdır. Hakim resen yardım nafakasına karar vermez. Bunun için ihtiyaç sahibinin aile mahkemesine yardım nafakası talepli dilekçe ile dava açması gereklidir.
- Yardım nafakası almazsa yoksulluğa düşecek olması şartı. Kişinin hayatını kendi imkanları ile idame ettiremiyor olması gerekir. Refah içinde yaşayan birine yardım nafakası bağlanmaz. Yoksulluk içinde yaşayan kişinin, anne, baba, kardeş ve çocuklarından oluşan birinci derece yakınları bu durumda bakım yükümlülüğüne girerler.
- Tarafların nafakayı ödeyecek mali gücünün olması gerekir. Ancak örneğin nafaka borçlusu kardeş ise refah içinde yaşıyor olması şartı vardır. Anne baba ve çocuklardan istenecek yardım nafakalarında ise “refah içerisinde olma” şartı aranmamaktadır.
- Öte yandan nafaka talebinde bulunan kişi, imkanı olduğu halde çalışmıyorsa o kişiye nafaka ödenmez.
YARDIM NAFAKASI YÜKÜMLÜLERİ KİMLERDİR VE KİMLERE VERİLİR?
Yardım nafakası yükümlülerinin kim olduğu kanunda belirtilmiştir. Kanuna göre bu yükümlüler alt soy, üst soy ve kardeşlerdir.
Burada alt soy kişinin çocuğu, çocuğunun çocuğu (torunu) ve çocuğunun çocuğunun çocuğu,
Üst soy, anne- baba, babanın babası (büyükbaba) babanın annesi (babaanne), annenin babası (büyükbaba) annenin annesi (Anneanne)’dir.
Yani kişinin, halası, dayısı, amcası, teyzesi gibi yakınları yükümlüler arasında değildir ve onların yardım nafakası ödemesi diye bir durum yoktur. Bu kişiler kendileri isterse yardım ederler.
YARDIM NAFAKASI NASIL İSTENİR?
Yardım nafakası için mutlaka dava açılmalıdır. Zira tedbir nafakası ve iştirak nafakasından farklı olarak talep olmaksızın incelenmez, mahkeme tarafından dikkate alınamaz.
Yani yardım nafakası talep eden kişinin bu talebini bir dava şeklinde mahkemeye sunması ve bunun karşılığında mahkemenin yardım nafakasına karar vermesi gerekir.
YARDIM NAFAKASI DAVASINDA ÖNCELİK SIRASI
Yardım nafakası davasında dava önce kime açılacaktır sorusu en çok sorulan sorular arasında yer akmaktadır. Medeni Kanun’un 365’inci maddesine göre yardım nafakası istemli dava mirasçılıktaki sıraya göre açılmalıdır. Yani kişi öncelikle üst veya alt soyundan (anne-baba- veya çocuk) talepte bulunabilir. Buradan bir şey elde edemediyse veya edilemeyecekse daha sonra kardeşe başvurabilir. Yani kardeşten yardım nafakası alabilmek için kişinin kendi altsoyu veya üst soyundan yardım alamıyor olması gerekir.
Miras hukukundaki zümre sistemine göre yardım nafakası isteme sırası şöyledir:
- Birinci sırada: Yardım nafakası talep eden kişinin altsoyu bulunmaktadır. Altsoy kişinin çocukları, çocuklarının çocukları (torunlar), torun çocukları, torun torunları sorumludur. Bu kişiler var ise önce bunlara karşı dava açılacaktır.
- İkinci sırada: Alt soyu bulunmayan davacı anne ve babasına karşı dava açmalıdır.
- Üçüncü sırada: Kardeşler bulunmaktadır. Ancak burada kardeşlerin refah halinde bulunmaları şarttır.
- Dördüncü sırada: Büyük anne ve büyük babalar nafaka ödemekle yükümlüdür.
- Beşinci sırada: büyük anne ve büyük babaların anne ve babalarına karşı dava açılmalıdır.
Burada asıl dikkat edilmesi gereken nokta “Bir alt sırada nafaka ödeme gücüne sahip nafaka yükümlüsü var iken, bir üst sıradaki kişilere karşı yardım nafakası talepli dava açılamayacağı” hükmüdür. Yani kişi kendi çocukları varken anne babasına dava açamaz. Anne babası varken de kardeşine…
YARDIM NAFAKASININ NAKİT ÖDENMESİ ZORUNLU MUDUR?
Kural olarak nafaka peşin ve nakden ödenmelidir. Ancak nafaka alacaklısı ve borçlusu arasında bir anlaşma söz konusu ise ayni bir ödeme de söz konusu olabilir.
Nakdi ödemede tamamının bir seferde ödenmesi, paranın parça parça verilmemesi gerekmektedir.
YARDIM NAFAKASININ ARTTIRILMASI, AZALTILMASI VEYA KALDIRILMASI
Artırılması veya azaltılması mümkün olan nafakanın ihtiyaç kalmaması halinde tamamen kaldırılması da söz konusudur. Ancak bunun için ayrı bir dava açmak gerekir.
Artırım söz konusu ise, buna mahkeme karar verir ve kişinin artan geçim ihtiyaçları, yardımda bulunanın ekonomik durumu, enflasyon oranı gibi çeşitli etkenler göz önüne alınır.
Gerekirse bilirkişi incelemesi veya keşif yapılabilir.
Nafakasının azaltılması veya kaldırılmasına nafaka alacaklısının durumunun iyileştiğine, geçimini kendisinin sağlamasına göre mahkeme tarafından kara verilir.
Ayrıca Medeni Kanun’un 365’inci maddesinin 2’nci fıkrasına göre; “Nafakanın, yükümlülerin bir veya birkaçından istenmesi hakkaniyete aykırıysa hâkim, onların nafaka yükümlülüğünü azaltabilir veya kaldırabilir.”
YARDIM NAFAKASI DAVASINDA GÖREV VE YETKİ
Nafaka davasında görevli mahkeme konu Medeni Kanun’un aile hukuku kısmında düzenlendiği için Aile Mahkemesi’dir.
Yetkili mahkeme ise taraflardan birinin yerleşim yeri mahkemesidir. Yani istenirse davalının, istenirse de davacının yerleşim yerindeki aile mahkemesinde dava açılabilir.
ÖĞRENCİLER YARDIM NAFAKASI TALEP EDEBİLİR Mİ?
Önce soruya kısa ve net bir cevap verelim: Öğrenciler yardım nafakası talep edebilir.
Sonra da bu cevabın hukuki alt yapısına değinelim.
Medeni Kanun’un 328’inci maddesinin 1’inci fıkrasına göre “Ana ve babanın bakım borcu, çocuğun ergin olmasına kadar devam eder.”
Ancak;
Çocuk reşit olduktan sonra eğitimine devam ediyorsa kendisi dava açarak yardım nafakası talep edebilir.
Bu da aynı maddesinin ikinci fıkrasındaki “Çocuk ergin olduğu halde eğitimi devam ediyorsa, ana ve baba durum ve koşullara göre kendilerinden beklenebilecek ölçüde olmak üzere, eğitimi sona erinceye kadar çocuğa bakmakla yükümlüdürler.” maddesi ile bağlantılı bir haktır.
Burada çocuk eğitimine devam ettiği için kendi geçimini sağlayamaz düşüncesinden hareket edilmektedir.
Bu noktada dikkat edilmesi gereken nokta iştirak nafakasıdır. İştirak nafakası çocuk reşit olunca sona erer. İştirak nafakasını kendiliğinden yardım nafakasına dönüşmesi de söz konusu değildir.
Eğitimine devam eden çocuğa verilen yardım nafakası, çocuğun para kazanmaya başlaması ile sona erer. Bunun için de sigortalı bir işe girmesi ve düzenli bir gelirinin olması gereklidir.
YARDIM NAFAKASI İCRAYA KONU OLABİLİR Mİ?
Nafakanın ödenmemesi durumunda bu nafaka türünde de icra söz konusu olabilir.
Nafaka alacaklısı, elindeki mahkeme kararı ile ilamlı icra takibi başlatabilir. Bu takip ilamlı takip olduğu için nafaka borçlusunun itiraz hakkı yok gibi bir şeydir.
Böyle bir durumda nafaka yükümlüsünün malvarlığından veya banka hesaplarından tahsilat yapılabilir. Ayrıca maaş haczi veya taşınır haczi yapılabilir.
Öte yandan nafakayı ödemeyen kişiye tazyik hapsi de söz konusu olacaktır.
YARDIM NAFAKASI NE KADARDIR?
Yardım nafakasının ne kadar olacağı kanunda belirtilmemiştir. Burada takdir yetkisi hakimdedir. Hakim de kişinin asgari geçimine bakarak bir rakam belirler. Ancak bu rakamın yardım nafakası ödeyecek kişinin ekonomik dengesini de bozmaması gerekmektedir.
Yardım Nafakasının Para Olarak Ödenmesi Zorunlu Mudur?
Nafaka genel olarak para şeklinde ödenir ancak bunun para olarak değil de mal olarak ödenmesi de söz konusu olabilir. Bununla ilgili emsal kararlar yargı kararlarında yer almaktadır.
YARDIM NAFAKASI DİLEKÇE ÖRNEĞİ
Dilekçe örneği her olaya göre değişkenlik gösterir. Zira olaylar cve kişiler farklılaştıkça talep değişir
Ancak genel hatları ile şöyle bir dilekçe hazırlanabilir:
AİLE MAHKEMESİNE:
DAVACI: Davacının adı, soyadı, adresi ve TC Kimlik Numarası
VEKİLİ: Davacı vekilinin adı, soyadı ve adresi ile bağlı bulunduğu baroya dair bilgiler
DAVALI: Davalının adı, soyadı, adresi.
DAVA: Yardım nafakası davası olduğu burada belirtilmelidir.
KONU: Yardım nafakası talebini içeren dava dilekçesi olduğu belirtilir.
AÇIKLAMALAR: Olayın ve durumun özeti yapılır.
HUKUKİ SEBEPLER: Türk Medeni Kanunu’nda ve ilgili diğer mevzuattaki madde hükümleri belirtilir.
DELİLLER: Durumu açığa çıkaracak deliller eklenir.
TALEP: İstek ve talep açık bir şekilde yazılır. Burada istenen nafaka miktarı da belirtilebilir.
Son olarak dava açan kişinin ve varsa vekilinin adı soyadı ve imzaları ve tarih yer alır.
REŞİT ÇOCUĞUN YARDIM NAFAKASI TALEBİ
Anne ve babanın çocuğa bakmaya yükümlü olduğu zamanın reşit olana kadar olduğunu söylemiştik. Reşit çocuğun yardım nafakası sadece eğitimine devam ediyorsa söz konusu olabilir.
Çocuk ergin olmasına rağmen okulu devam ediyorsa, eğitimini henüz tamamlamamışsa, anne ve babanın bakım yükümlülüğü devam eder. Anne ve baba kendisinden beklenebilecek ölçüde yardım etmekle yükümlüdür.
Öte yandan reşit çocuğa verilecek yardım nafakası eğitim yardımı nafakasından farklı olarak, eğitime devam etme şartı olmaksızın verilir. Çocuk okumuyor olsa da verilmesi gerekir.
Bunun için reşit çocuk nafakaya hükmedilmemesi halinde yoksulluğa düşeceğini ispat etmelidir. Böylece nafakaya hak kazanır.
YARDIM NAFAKASI NE ZAMAN BİTER?
Mahkeme kararı ile birlikte geçerli hale gelen yardım nafakasının sona ermesi iki şekilde olur.
Birinci olasılık mahkemenin nafakayı kaldırmasıdır. Bu yol nafaka alacaklısının artık buna ihtiyacının kalmadığında geçerli olur. Bu yol için mutlaka mahkemeye talepte bulunulması gerekir.
Nafaka alacaklısı veya borçlusunun ölmesi durumunda da sona erme söz konusudur.
Eğer nafaka borçlusu öldüyse, ödeyecek başka bir kişini olup olmadığına bakılır. Varsa ondan almak için dava açılır.
Nafaka alacaklısı ölürse doğal olarak nafaka borcu doğal olarak ortadan kalkar.
YARDIM NAFAKASI DAVASI NE KADAR SÜRER?
Davanın ne kadar süreceği maalesef belli değildir. Her ne kadar ihtiyacı olan kişinin bu ihtiyacının en kısa sürede karşılanması gerekse de davanın bitmesi noktasında süre vermek mümkün değildir.
Tebligatların ne zaman tarafların eline ulaştığı, dilekçeler aşamasının ne kadar sürdüğü, evrakların gelip gelmediği, mahkemelerin yoğunluğu gibi faktörler dava süresini etkileyen en önemli etkenlerdir.
Bu noktada bir avukatla çalışmak davanın açılma ve devamında daha hızlı yol alınmasını sağlayabilir.
YARDIM NAFAKASINDA ZAMANAŞIMI
Kişi nafakanın lehine hükmedilmesinden itibaren bu hakkı elde etmiş olur. Nafakanın muaccel olması ile birlikte 10 yıllık zamanaşımı süresi başlamış olur. Bu da geriye dönük 10 yıllık tahsilatın yapılabileceği anlamına gelmektedir.
Ancak zaman aşımını durduran ya da kesen bir durum varsa zamanaşımının değerlendirilmesi yeniden yapılır.
KONU İLE İLGİLİ SIK SORULAN SORULAR
Çocuğa ödenen yardım nafakası ne zaman biter?
Reşit çocuğa ödenen yardım nafakası belirli bir süreliğine verilmez. İhtiyaç duyduğu sürece verilir.
Anne ve baba yardım nafakasının kesilmesini istiyorsa dava açıp çocuğun ihtiyacının kalmadığını ispat etmelidir. Aksi durumda nafakayı ödemekle yükümlüdürler.
Yardım nafakası hangi durumlarda kesilir?
Yardım nafakasının kesildiği durumlar da mevcuttur. Nafakayı ödeyen kişi ekonomik durumunun kötüleştiğini öne sürüp, nafakanın azaltılması veya tamamen kaldırılması için dava açabilir.
Öte yandan nafaka alan kişinin ekonomik durumunda düzelme olursa, örneğin geçimini sağlayacak kadar para kazandığı bir işe girerse de nafaka kesilir.
Yardım nafakası her yıl artar mı?
Yardım nafakasının irat şeklinde ödenmesine karar verildiyse, nafaka alacaklısının talep etmesi durumunda hakim nafakanın gelecek yıllarda tarafların sosyal ve ekonomik durumlarına göre ne miktarda ödeneceğini karara bağlayabilir. Ancak mahkemenin bu kararı alabilmesi için nafaka alacaklısının, artış yapılmasını da talep etmiş olması gerekir.
Yardım nafakası neleri kapsar?
Yardım nafakası, anne, baba, dede, büyükanne, çocuk, torun ve kardeşler gibi kanunda belirtilen yakın akrabaya, zor durumda olmaları halinde geçimlerini sağlayabilmeleri için ödenmesi gereken paradır. Nafaka geçimini sağlayacak kadar bir ödeme yapılması hususunu kapsar.